Roos Euwe schreef voor online kunsttijdschrift Hard/Hoofd een uitgebreid essay over de mogelijkheden van repertoire. Lees hier het hele essay.
Klassiek is ook actueel
De wodka vloeide rijkelijk bij zowel de spelers als toeschouwers tijdens Langs de grote weg van Anton Tsjechov. De drank stroomde door de kieren van de grote houten tafel, het enige decorstuk in het kleine zaaltje. Onder de prachtige naam Belgisch Nederlandse Repetoirevereniging De Veere spelen ‘t Barre Land, Maatschappij Discordia dit jaar 33 stukken uit hun repertoire. Hoewel ze geen gemakkelijke auteurs kiezen, zijn de avonden toch geliefd bij een breed en relatief jong publiek.
Wat deed De Veere met Tsjechovs Langs de grote weg waardoor bezoekers vochten voor een zitplaats? Ten eerste zetten ze flink de schaar in de toneeltekst. De lappen tekst werden teruggebracht tot korte, kernachtige zinnen. Historische verwijzingen werden weggelaten en een afgestroopte tekst met slechts enkele tijdloze, menselijke situaties over bedrog, vriendschap, jaloezie en dronkenmanspraat bleven over. Dit losweken van historische context werd gecombineerd met een open en dynamische manier van spelen. Er was bijna geen afstand tussen spelers en publiek en gezamenlijk werd deze avond gemaakt tot een moment, exclusief in het hier en nu.
Een gezamenlijk moment creëren waarin toeschouwers en spelers zich van elkaar bewust zijn en op elkaar reageren, wordt in theatertheorie een radical concept of presence genoemd. De Veere maakt het hier en nu van het theater voelbaar met situaties en teksten van klassieke schrijvers die de tijd overstijgen waarin ze zijn geschreven. Het is die kunst waardoor de schoonheid en relevantie van een klassieke tekst tot hun recht komen.
Langs de grote weg, door De Veere
Een ander soort Tsjechov wordt nu gerepeteerd bij Toneelgroep Amsterdam. De Vlaamse auteur Tom Lanoye schreef in opdracht van het gezelschap een nieuw stuk op basis van Ivanov en Platonov, twee vroege werken van de Russische meester. De Russen! – Platonov meets Ivanov is een mash-up van de originele stukken en een ijzersterk werk dat boven het historische kader uitstijgt. De parallellen met de actualiteit zijn niet heel expliciet aanwezig maar sluipen door de tekst heen. De personages lijken soms onmiskenbaar producten en slachtoffers van onze huidige tijd. Zoals titelheld en rasopportunist Platonov, een talentvolle charmeur die niet kan kiezen tussen de verschillende mogelijkheden en vrouwen die zijn pad kruisen. Of zijn tegenpool, de intelligente Ivanov die zichzelf na een jeugd vol idealen terugvindt in een benauwend, huiselijk leven.
Het roerige Rusland van eind negentiende eeuw is vergelijkbaar met het huidige België en Nederland, volgens dramaturg Peter van Kraaij. Door snelle economische en maatschappelijke veranderingen is er in de samenleving een gebrek aan gemeenschappelijkheid, solidariteit en collectieve idealen. Iedereen lijkt gedreven door het blind najagen van aanzien, erkenning en status. “De personages zijn vervreemd van de samenleving die hen in principe iets belooft wat ze in de praktijk niet kunnen bereiken”, stelt Van Kraaij. Door expliciete historische en hedendaagse kenmerken weg te laten, en zich te concentreren op de mensen die zich bewegen in zo’n samenleving, is De Russen op een subtiele manier verbazingwekkend actueel.